دمانس

دمانس (زوال عقل)
دمانس یا زوال عقل اختلالی است که کارکردهای اساسی مغز را تحت تاثیر قرار می دهد و در عین حال دارای انواع مختلف می باشد. در زیر به بررسی علائم, انواع سیر و درمان این اختلال پرداخته می شود.
A. تعریف.
دمانس اختلالی است که با نقائص شناختی متعدد، از جمله فقدان حافظه مشخص می‌شود. مع‌الوصف بر خلاف آنچه که در دلیریوم مشاهده می‌شود، سطح هوشیاری در دمانس مختل نمی‌گردد. عملکردهایی که تحت تأثیر این اختلال قرار می‌گیرند عبارتند از هوش،‌ زبان، مشکل‌گشایی، حافظه، یادگیری، موقعیت‌سنجی، ادراک، توجه، قضاوت، تمرکز، و توانایی‌های اجتماعی. برای اینکه این علایم حالت بیمار گون به خود بگیرد لازم است که نقائص مذکور تغییرات قابل ملاحظه‌ای را از حالت پایه ایجاد کرده و با عملکرد فرد تداخل نمایند.

B. نشانه‌های این بیماری:.
مهم‌ترین نقایصی که در دمانس مشاهده می‌شوند عبارتند از اختلالات موقعیت‌سنجی، حافظه، ادراک، عملکرد عقلانی و استدلال. ممکن است تغییرات واضحی در شخصیت، عاطفه،‌ و رفتار رخ دهند. دمانس در موارد زیادی با توهم (در 20 تا 30٪ بیماران) و هذیان (30 تا 40٪ موارد) همراه است. علایم افسردگی و اضطراب در 40 تا 50٪‌بیماران مبتلا به دمانس مشاهده می‌شوند.
. این سندرم عمدتاً در افراد مسن مشاهده می‌شود. حدود 5٪ آمریکایی‌ ها که بیش از 65 سال سن دارند دچار دمانس شدید بوده و 15٪ آن‌ها نیز مبتلا به دمانس خفیف می‌باشند. حدود 20٪ مردم آمریکا که بیش از 80 سال سن دارند نیز دچار دمانس شدید می‌باشند. افزایش سن مهم‌ترین عامل خطرساز این اختلال است. یک چهارم بیماران مبتلا به دمانس دچار یک بیماری قابل درمان دیگر نیز هستند. در 15٪ بیماران مبتلا با انجام یک درمان به موقع می‌توان این بیماری را درمان کرد.
C. . شایع‌ترین علت این اختلال بیماری آلزایمر است (50 تا 60٪ موارد) و پس از آن بیماری‌های عروقی قرار دارند. سایر علل شایع دمانس عبارتند از ضربه به سر، مصرف الکل، اختلالات حرکتی نظیر بیماری‌های هانتینگتون و پارکینسون، و عفونت HIV.

وجوه بارز آن، نقص شدید حافظه، قضاوت و موقعیت‌سنجی است که برخلاف انتظار، در زمینه‌ی هوشیاری و برانگیختگی طبیعی دیده می‌شوند. به 6 زیرگروه تقسیم بندی می‌شود: (1) دمانس نوع آلزایمر – معمولاً در افراد بالای 65 سال دیده می‌شود و نمای بالینی به صورت افت پیشرونده‌ی قوای عقلی است؛‌ (2) دمانس عروقی – در اثر ترومبوز یا خون‌ریزی رگ‌ها رخ می‌دهد؛ (3) دمانس ناشی از سایر بیماری‌های طبی مثل ایدز، ضربه‌ی سر، (4) دمانس ناشی از مواد – در اثر سم یا دارو مثل بخار بنزین،‌آتروپین؛ (5) دمانس با علل متعدد؛‌ و (6) دمانس نامعین یا NOS.

در این اختلالات ویژگی‌های زیر وجود دارند.
1. مشکلات هوش، حافظه و شناخت (فقر فکری، فقدان انعطاف‌پذیری هوش، درجا زدن، اشکال در قضاوت).
2. تغییرات در سطح هوشیاری (مثل بیدار شدن از خواب هنگام صبح در یک حالت گیج و منگ).
3. تغییر شخصیت.
4. مهار گسستگی (رفتار نامناسب یا تشدید افراطی صفات زمینه‌ای شخصیتی).
5. فقر گفتار همراه با کاهش ذخیره‌ی واژگان و استفاده از کلیشه‌ها.
6. توهمات دیداری بارز.
7. خلق بیمار ممکن است ابتدا افسرده، مضطرب، و یا بی‌ثبات باشد، ولی بعداً به سمت (فقدان احساس و عاطفه) پیشرفت کند.
8. عواطف ممکن است کم عمق یا سطحی باشند.
9. مشکلات هوش، حافظه و شناخت (فقر فکری، فقدان انعطاف‌پذیری هوش، درجا زدن، اشکال در قضاوت).
10. تغییرات در سطح هوشیاری (مثل بیدار شدن از خواب هنگام صبح در یک حالت گیج و منگ).
11. تغییر شخصیت.
12. مهار گسستگی (رفتار نامناسب یا تشدید افراطی صفات زمینه‌ای شخصیتی).
13. فقر گفتار همراه با کاهش ذخیره‌ی واژگان و استفاده از کلیشه‌ها.
14. توهمات دیداری بارز.
15. خلق بیمار ممکن است ابتدا افسرده، مضطرب، و یا بی‌ثبات باشد، ولی بعداً به سمت (فقدان احساس و عاطفه) پیشرفت کند.
16. عواطف ممکن است کم عمق یا سطحی باشند

اختلال‌هایی که ممکن است با این اختلال اشتباه گرفته شوند عبارتند از:
1. کاهش حافظه مرتبط با سن (سالخوردگی طبیعی). این اختلال با کاهش توانایی یادگیری مطالب جدید و آهسته شدن روند فکر همراه است که ناشی از پیری طبیعی است. علاوه بر این یک سندرم خوش‌خیم فراموشی سالمندی وجود دارد که سیر آن بدخیم و پیشروند نیست.
2. افسردگی. تظاهر افسردگی در سنین سالمندی ممکن است به صورت علایم اختلال شناختی باشد که اصطلاحاً دمانس کاذب خوانده می‌شود. در این حالت بیماری که ظاهراً مبتلا به دمانس شده است، در واقع دچار افسردگی بوده و پاسخ خوبی به تجویز داروهای ضدافسردگی یا درمان با الکتروشوک (ECT) می‌دهد. بسیاری از بیماران مبتلا به دمانس نیز با درک اختلال شناختی پیشرونده خود دچار افسردگی می‌شوند. در بیمارانی که توأماً دچار دمانس و افسردگی هستند، درمان با داروهای ضدافسردگی یا ECT غالباً مناسب است.
3. دلیریوم. این حالت نیز با اختلال شناختی کلی مشخص می‌شود. غالباً بیماران مبتلا به دمانس دچار دلیریوم نیز می‌شوند. دمانس معمولاً سیر مزمنی داشته و فاقد ویژگی‌های خاص دلیریوم نظیر نوسانات سریع،‌شروع ناگهانی، اختلال توجه، تغییر سطح هوشیاری، اختلال روانی – حرکتی، اختلال حاد چرخه‌های خواب و بیداری، و توهمات یا هذیان‌های واضح است.
سیر :
دمانس ممکن است دارای یک سیر پیشرونده، ثابت یا بهبود یابنده باشد. از آنجا که حدود 15٪ موارد دمانس ها قابل برگشت هستند ، بنابراین سیر دمانس در این موارد بستگی دارد به اینکه علت آن با چه سرعتی برطرف شود. اگر علت مربوطه خیلی دیر برطرف شود، ممکن است نقائصی را به جا گذاشته و در صورتی که آسیب وسیع مغزی رخ نداده باشد، دمانس سیر یکنواخت و پایداری ایجاد نماید. در موارد دمانس بدون علت قابل تشخیص (مثل دمانس نوع آلزایمر) بیماری احتمالاً سیر تخریبی آهسته‌ای خواهد داشت. بیمار ممکن است در مکان‌های آشنا گم شود. توانایی استفاده از پول را از دست بدهد،‌ قادر به شناسایی اعضای خانواده نباشد،‌ و در نهایت کنترل ادرار و مدفوع خود را نیز از دست بدهد.

درمان.
درمان این اختلال عموماً حمایتی است. هرگونه مشکل طبی همراه باید به نحو مناسبی درمان شود. حفظ تغذیه، ورزش، و فعالیت‌های مناسب ضروری است. باید برای بیمار محیطی فراهم کرد که در آن نشانه‌های متعددی برای اشراف به روز، تاریخ، مکان، و زمان وجود داشته باشد. با کاهش تدریجی عملکردهای بیمار ممکن است پرستاری از وی در آسایشگاه‌ها ضرورت پیدا کند. غالباً اختلال شناختی بیمار در هنگام شب (غروبزدگی) وخیم‌تر می‌شود. برای برطرف کردن این مشکل،‌بعضی از آسایشگاه‌ها برنامه‌ای را برای فعالیت‌های شبانه تنظیم کرده‌اند که با موفقیت همراه بوده است.
1. درمان روان‌شناختی. درمان حمایتی،‌ گروه درمانی، و معرفی به سازمان‌های مربوط به خانواده بیماران مبتلا به دمانس، به برقراری سازگاری با این اختلال کمک کرده و از احساس ناکامی و ناامیدی بیماران خانواده آن‌ها می‌کاهد.
 دمانس نوع آلزایمر
A. تعریف.
نوعی دمانس پیشرونده است که در آن هیچ‌گونه عامل برگشت‌پذیر شناخته‌ شده‌ای نقش ندارد. این اختلال دارای دو نوع است – نوع با شروع دیررس (شروع پس از 65 سالگی) و نوع با شروع زودرس (که قبل یا در 65 سالگی شروع می‌شود).

B. نشانه‌های این بیماری.
شامل نقایص متعدد شناختی همراه با مشکلات رفتاری هستند. این اختلال شایع‌ترین علت دمانس است این اختلال در 5٪ افراد بالای 65 سال و 15 تا 20٪ افراد بالای 85 سال وجود دارد. عوامل خطرساز این اختلال عبارتند از جنسیت مؤنث، سابقه ضربه به سر،‌و ابتلای یکی از بستگان درجه اول به این اختلال. میزان بروز این اختلال با افزایش سن بیشتر می‌شود.
C. . عوامل ژنتیکی در این اختلال نقش دارند، در حدود 40٪ بیماران سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به آلزایمر دارند. میزان همگانی ابتلای دوقلوهای تک تخمکی به این اختلال 43٪ است، در حالی که این میزان در دوقلوهای دو تخمکی 8٪ می‌باشد. در بسیاری از موارد انتقالی اتوزومی غالب اثبات شده است. سندرم داون با آلزایمر همراهی دارد. ژن پروتئین پیش ساز آمیلوئید بر روی کروموزوم 21 ممکن است در این اختلال گرفتار شده باشد. .

علایم زیر در آلزایمر وجود دارند
A. بروز نقائص متعدد شناختی که به هر دو شکل زیر تظاهر می‌کنند:
(1) اختلال حافظه (اختلال توانایی یادگیری اطلاعات جدید یا بخاطرآوردن اطلاعات آموخته شده قبلی)
(2) یک (یا چند) مورد از اختلالات شناختی زیر:
(a) (اختلال زبان)
(b) (اختلال توانایی انجام فعالیت‌های حرکتی علی‌رغم سالم بودن عملکرد حرکتی)
(c) (اختلال تشخیص یا شناسایی اشیاء علی‌رغم سالم بودن عملکرد حسی)
(d) اختلال عملکرد اجرایی (برنامه‌ریزی، سازماندهی، مرتب کردن،‌انتزاع).
.با شروع زودرس: در صورتی که اختلال قبل از 65 سالگی شروع شود.
با شروع دیررس: در صورتی که اختلال پس از 65 سالگی شروع شود.

سیر این بیماری
1. این اختلال معمولاً به صورت تدریجی و در سنین دهه 50 یا 60 شروع می‌شود؛ سیر پیشرفت آن آهسته است.
2. اختلالات حرکتی و راه رفتن ممکن است بعدها ایجاد شوند؛ ممکن است بیمار زمین‌گیر و علیل شود.
3. متوسط طول عمر بیماران 8 سال است؛ این میزان از 1 تا 20 سال متغیر است.

 دمانس عروقی
A. تعریف. دومین نوع شایع دمانس،‌اختلال ناشی از بیماری‌های عروقی مغز است. معمولاً دمانس عروقی به صورت مرحله‌ای و با بروز انفارکتوس‌های راجعه و متعدد پیشرفت می‌نماید. بعضی از بیماران متوجه می‌شوند که در یک لحظه خاص، عملکرد آن‌ها دچار اختلال می‌گردد و سپس طی روزهای آتی بهبود می‌یابد و پس از مدتی انفارکتوس بعدی رخ می‌دهد. در سایر بیماران نیز یک سیر زوال تدریجی مشاهده می‌گردد.
نشانه‌ها و علایم:
در این بیماری معمولاً عروق کوچک و متوسط مغز گرفتار می‌شوند. این اختلال حدود 15 تا 30٪ تمام موارد دمانس را شامل می‌شود و شایع‌ترین علت دمانس در افراد 60 تا 70 ساله است. شیوع آن از آلزایمر کمتر است. در مردان شایع‌تر از زنان است. سن شروع آن کمتر از دمانس آلزایمری است. .
 بیماری پیک
این بیماری نسبتاً نادر، یک دمانس اولیه است که از نظر بالینی مشابه دمانس آلزایمر است. بیماری پیک مسئول حدود 5٪ تمام موارد دمانس برگشت‌ناپذیر است. درگیری لب پیشانی مغز به صورت بیماری واضحی وجود داشته و رفتار مهارگسیخته ممکن است در اوایل سیر بیماری مشاهده شوند. تمایلات جنسی مفرط،‌ پرخوری و خونسردی در بیماری پیک شایع‌تر از دمانس آلزایمر است و عملکردهای شناختی نیز نسبتاً دست نخورده می‌مانند.