دستگاه گوارش

فکر کن که نشستی و داری ناهار می‌خوری، یک تکه مرغ سرخ شده خوشمزه با هویج و سبزیجات. غذایت که تمام شد، یک لیوان آب هم می‌نوشی و می‌گویی: "الهی شکر". بعد هم از جایت بلند می‌شوی و بعد از این‌که در جمع کردن میز غذا به مادرت کمک کردی، به تماشای کارتون مشغول می‌شوی. در عرض چند دقیقه همه حواس تو روی کارتون متمرکز شده و دیگر به آن تکه مرغ فکر نمی‌کنی، اما آن هنوز توی معده‌ات است و دارد مراحل دقیق هضم شدن را پشت سر می‌گذارد. راستی برای غذاهایی که می‌خوریم چه اتفاقی می‌افتد؟ بیا یک سفر علمی به درون دستگاه گوارش انجام دهیم.

همه ماجرا از دهان شروع می‌شود!

سیستم گوارش بدن تو با قورت دادن اولین لقمه کار خودش را شروع می‌کند. در واقع می‌توانیم دهان را دروازه ورود به سیستم گوارش در نظر بگیریم. بعد از آن بسته به نوع غذایی که خورده‌ای، این سیستم از چند ساعت تا چند روز مشغول کاری خواهد بود که به آن گوارش یا هضم گفته می‌شود. در طول فرایند هضم غذا، بدن می‌تواند مواد مغذی و انرژی مورد نیازش را از غذای خورده شده دریافت کند. بگذار ببینیم برای آن تکه مرغ بخت برگشته چه اتفاقی در بدن تو می‌افتد!
حتی قبل از خوردن، وقتی که بوی خوش یک غذا به مشامت می‌رسد، غذای خوشمزه‌ای که دوست داری را می‌بینی یا حتی به آن فکر می‌کنی، دستگاه گوارش به کار می‌افتد! شروع کار هم این است که بزاق (همان آب دهان) در دهان ترشح می‌شود.
وقتی که شروع به خوردن می‌کنی، بزاق دهان مواد شیمیایی موجود در لقمه‌ها را تجزیه می‌کند و باعث می‌شود که غذا به صورت خمیری درآمده و راحت قورت داده شود. تو غذا را با دندان‌هایت می‌جوی و زبان با حرکت خودش غذا را در دهانت می‌چرخاند و جابه‌جا می‌کند. وقتی آماده قورت دادن لقمه‌ات می‌شوی، زبان با حرکت خود یک تکه کوچک از لقمه را به طرف پشت گلو و دهانه لوله‌ای به اسم مِری هُل می‌دهد و به این ترتیب مرحله دوم گوارش آغاز می‌شود.

راهی به سمت پایین

مری یک لوله باریک چسبناک است که حدود 25 سانتی‌متر طول دارد. این لوله غذا را بعد از قورت داده شدن، از قسمت انتهایی گلو دریافت می‌کند و آن را به سمت معده می‌برد. در انتهای گلوی ما یک لوله دیگر هم وجود دارد که اسمش لوله تنفسی است و هوا را به داخل و بیرون از بدن منتقل می‌کند. این لوله همان‌طور که اسمش مشخص است، بخشی از سیستم تنفسی بدن انسان را تشکیل می‌دهد. وقتی که تو یک لقمه کوچک غذا یا نوشیدنی را قورت می‌دهی، یک صفحه مخصوص از بافت غضروفی ( غضروف:از جنسی مانند لاله گوش ) به اسم "اپی گلوت" (بگو: اِ پی گِ لوت ) راه ورود به لوله تنفسی را می‌بندد تا غذا وارد نای نشود و مستقیم برود داخل مری!
تا حالا شده خیلی سریع غذا بخوری یا آب بنوشی، بعد شروع کنی به سرفه کردن؟ این‌جور وقت‌ها اصطلاحاً می‌گویند که آب یا تکه کوچکی از غذا "پریده است داخل گلو!". معنی این جمله این است که غذا یا آب مسیر را اشتباهی رفته است و به جای این که وارد مری شود، به داخل نای یا همان لوله تنفسی "پریده است".
این اتفاق وقتی می‌افتد که این صفحه(اپی گلوت) زمان کافی برای بسته شدن نداشته باشد. بعدش تو بی‌اختیار شروع به سرفه می‌کنی و بدون این که حتی در موردش فکر کنی، آن‌قدر سرفه می‌زنی تا لوله تنفسی‌ات پاک شود و آب یا غذا از نای بیرون بیاید و وارد مسیر درستش شود.
همان‌طور که گفتیم، مری به معده وصل است. اما وقتی که ما غذا می‌خوریم، غذا صاف از داخل مری نمی‌افتد توی معده! بلکه ماهیچه‌های دیواره‌ی مری با حرکت موجی‌ شکل خودشان غذا را آهسته در طول مری حرکت می‌دهند تا به معده برسد.

در معده چه خبر است؟

معده‌ی تو که به انتهای مری وصل است، معده به شکل یک کیسه شبیه سر عصا ((J است. معده سه وظیفه‌ی مهم در بدن برعهده دارد:
1. ذخیره کردن غذایی که می‌خوریم.
2. تجزیه غذا و تبدیل کردن آن به یک مخلوط مایع.
3. تخلیه آرام این مخلوط مایع و فرستادن آن به داخل روده کوچک.
معده مثل یک مخلوط‌کن عمل کرده و تمام لقمه‌های کوچک غذا را که بلعیده شده‌اند، به صورت خمیری نرم درآورده و با هم مخلوط می‌کند. معده این کار را به کمک ماهیچه‌های خیلی قوی دیواره‌اش و یک مایع به اسم اسید معده که آن هم از دیواره معده ترشح می‌شود، انجام می‌دهد. اسید معده علاوه بر تجزیه و هضم غذا، در کشتن باکتری‌های زیان‌آوری که ممکن است در غذا باشند هم کمک می‌کند.