دندان ها

سارا کوچولو شش سالش بود و دندان‌های سفید و خیلی قشنگی داشت. اما یک روز سارا به یک سیب خیلی بزرگ گاز زد و یک‌دفعه دید که یکی از دندان‌هایش روی قسمت گاز زده‌ی سیب جا مانده است! حالا یک جای خالی در دهان او دیده می‌شد که اندازه‌ی یک لوبيا بود. اما سارا ناراحت نشد، چون از قبل می‌دانست که این‌ها دندان‌های شیری او هستند و باید یک روز بیفتند و به‌جایشان دندان‌های اصلی دربیاید. تازه قیافه‌اش با آن جای خالی دندان بامزه‌تر هم شده بود.
اما واقعاً دندان چه‌جور عضوی است؟ آیا همه‌اش همین مروارید کوچک سفیدی است که در دهانمان می‌درخشد؟ بیایید بیشتر بدانیم.

دندان‌های کوچولو

حتماً می‌دانی که مغز و قلب تو قبل از تولدت کار خودشان را شروع کردند، اما دندان‌ها این‌جوری نیستند. وقتی که تو به دنیا آمدی، هیچ دندانی در دهانت نداشتی. البته ریشه‌ی دندان‌ها حتی قبل از تولد هم در دهان وجود دارند، اما از سن 6 تا 12 ماهگی دندان‌های سفیدرنگ خودشان را نشان نمی‌دهند. بعد از این‌که اولین دندان جوانه زد، پشت سرهم دندان‌های بیشتر و بیشتری در دهان نوزاد ظاهر می‌شوند. در بیشتر بچه‌ها، تا سن 3 سالگی اولین سری دندان‌ها کامل می‌شود که به آن‌ها دندان‌های شیری می‌گویند و تعدادشان روی هم‌رفته20 عدد است. وقتی که کودک 5 یا 6 سالش می‌شود، این دندان‌ها یکی‌یکی شروع به افتادن می‌کنند. دلیل افتادن دندان شیری این است که دندان همیشگی می‌خواهد به جای آن دربیاید و از پایین به آن فشار می‌آورد تا بتواند از لثه بیرون بیاید و در جای خودش بنشیند. به آرامی دندان‌های همیشگی رشد می‌کنند و جای دندان‌های شیری را می‌گیرند. تا حدود 12-13 سالگی، بیشتر بچه‌ها تمام دندان‌های شیری خود را از دست می‌دهند و صاحب یک سری کامل از دندان‌های همیشگی خواهند شد. تعداد دندان‌های همیشگی در مجموع 28 عدد است، 8 تا بیشتر از دندان‌های شیری. بین سنین 17 تا 21 سالگی، 4 دندان دیگر در 4 طرف انتهایی لثه رشد می‌کنند که اسمشان دندان‌های عقل است. به این ترتیب دندان‌های آدم بزرگ‌ها کامل می‌شود و تعداد آن‌ها به 32 تا می‌رسد.

سفري به دنياي دندان!

بیا سفری به دنیای دندان‌ها انجام دهیم. یک لبخند زیبا بزن که دندان‌هایت معلوم شود، حالا به عکس خودت در آینه نگاه کن. بخشی از هر دندان که دیده می‌شود و داخل لثه قرار ندارد، اسمش تاج دندان است (لثه بخش صورتی‌رنگ و گوشتی داخل دهان است). تاج هر دندان به‌وسیله‌ی یک ماده به اسم مینای دندان پوشیده شده که خیلی سفت و سخت و اغلب درخشان است. مینای دندان ماده‌ی خیلی‌خیلی محکمی است و مثل یک محافظ شخصی مواظب دندان بوده و مثل یک سَد محکم از بخش‌های داخلی دندان محافظت می‌کند. اگر بتوانی مینای دندان را برداری (البته سعی نکن این کار را امتحان کنی!) بخش دیگری را خواهی دید که اسمش عاج دندان است. عاج بزرگ‌ترین بخش دندان را تشکیل می‌دهد و با این‌که به سفتی مینا نیست، اما باز هم ماده‌ی محکمی است. عاج از داخلی‌ترین بخش دندان که اسمش "پالپ"( يا همان مغز دندان) است، محافظت می‌کند. پالپ جایی است که عصب دندان تمام می‌شود و تغذيه خوني شروع می‌شود. وقتی که تو یک سوپ داغ می‌خوری، به یک بستنی خیلی سرد گاز می‌زنی، زمین می‌خوری و دندانت آسیب می‌بیند و یا حفره‌ای در دندانت ایجاد می‌شود، این پالپ دندان است که درد می‌گیرد. این‌جور مواقع انتهای عصب درون پالپ پیغام‌هایی به مغز می‌فرستد و اعلام می‌کند که چه اتفاقی دارد می‌افتد (مثلاً می‌گوید: "این بستنی خیلی سرد است!"). داخل پالپ یک‌سری رگ‌های خونی هم هستند که دندان را تغذیه کرده و آن را زنده و سالم نگه می‌دارند. پالپ راه خود را به طرف پایین ادامه داده و به ریشه‌‌ی دندان می‌رسد، درست زیر لثه. ریشه‌ی دندان از ماده اي سفت تشکیل شده و به فک یا آرواره وصل می‌شود.

انواع دندان‌ها

حتماً متوجه شده‌ای که انواع مختلفی از دندان‌های همیشگی در دهانت هستند که هرکدام وظیفه‌ی خاص خودش را انجام می‌دهد. دو دندان جلویی و دو تایی که کنار آن‌ها هستند، اسمشان دندان‌های پیشین است. تو 4 دندان پیشین در ردیف بالای دندان‌هایت داری و 4 دندان پیشین هم در ردیف پایین. این دندان‌ها که لبه‌های تیزی دارند، برای خُرد کردن و بریدن تکه‌های غذا به‌کار می‌رود. اگر تو هم بخواهی مثل سارا یک سیب را گاز بزنی، از دندان‌های پیشینت استفاده می‌کنی. دندان‌های تیزی که کنار دندان‌های پیشین هستند، اسمشان دندان نيش است. 4 تا از آن‌ها در دهان تو وجود دارد، دو تا در بالا و دو تا در پایین. این دندان‌ها به‌خاطر تیز بودنشان به بریدن تکه‌های سفت غذا کمک می‌کنند. درست بعد از دندانهاي نيش، دندان‌های آسیاب کوچک قرار دارند که به آن‌ها دندان‌های دوپایه هم گفته می‌شود. هر انسانی 8 تا دندان آسیاب کوچک دارد، 4 تا در بالا و 4 تا در پایین. برای این‌که بتوانی دندان‌های آسیاب کوچکت را ببینی، کمی بیشتر از یک لبخند لازم است! باید دهانت را بیشتر باز کنی تا آن‌ها دیده شوند. وقتی به آن‌ها نگاه کنی متوجه می‌شوی که شکلشان کاملاً با دندان‌های دیگر فرق دارد. دندان‌های آسیاب کوچک نسبت به بقیه بزرگ‌تر و قوی‌تر بوده و یک‌سری شیار رویشان وجود دارد که این دندان‌ها را برای له‌ کردن و آسیاب کردن غذا مناسب کرده است.
اگر دهانت را تا جایی که می‌توانی باز کنی، دندان‌های آسیاب بزرگ را خواهی دید. تو 8 تا از آن‌ها در دهانت داری، 4 تا در ردیف بالا و 4 تا در ردیف پایین. دندان‌های آسیاب بزرگ محکم‌ترین دندان‌های گروه هستند. آن‌ها حتی از آسیاب‌های کوچک هم بزرگ‌تر و قوی‌ترند و شیارهای بیشتری دارند. این دندان‌ها همکاری نزدیکی با زبان دارند و در قورت دادن غذا کمک می‌کنند. می‌پرسی چگونه؟ خوب، زبان مثل یک جارو غذای جویده شده را جمع کرده و به پشت دهان هدایت می‌کند، در آن‌جا دندان‌های آسیاب بزرگ غذا را کاملاً له می‌کند تا به صورت خمیری درآمده و آماده قورت دادن شود.
همان‌طور که قبلاً گفتیم، آخرین دندان‌هایی که در دهان هر انسانی رشد می‌کند دندان عقل است که به اسم آسیاب سوم هم شناخته می‌شود. هر 4 دندان عقل در انتهایی‌ترین بخش لثه رشد می‌کنند، در هر گوشه از دهان، یک دندان. آن‌ها کاربرد خاصی ندارند و معمولاً بهتر است کشیده شوند، زیرا ممکن است مشکلاتی برای دهان و دندان‌های شخص به‌وجود بیاورند. بعضی از مردم عقیده دارند که شاید دندان‌های عقل برای مردم در میلیون‌ها سال پیش مفید بوده و برای جویدن غذاهای خام و سفت به کار می‌رفته است. احتمالاً به این دلیل اسمشان دندان عقل است که در بزرگسالی و زمانی که انسان عاقل‌تر می‌شود، رشد می‌کنند