ریه و سیستم تنفسی/بخش 2

در بازدم چه اتفاقی می‌افتد

وقتی که نوبت عمل بازدم شد، همه اتفاقات برعکس می‌شود. حالا نوبت دیافراگم است که بگوید: "ریه برو کنار،‌ فضا را خالی کن!" سپس دیافراگم منبسط و باز می‌شود، دوباره به سمت بالا برمی‌گردد و ریه‌ها را فشرده می‌کند. ماهیچه‌های دنده هم سرجای خودشان برمی‌گردند و فضای قفسه سینه را کوچک‌تر می‌کنند. تا این زمان، سلول‌های بدن هم اکسیژن دریافتی را مصرف کرده‌ و دی‌اکسید کربن را به عنوان زباله به خون تحویل می‌دهند. خون هم موظف است این زباله‌ها را از بدن بیرون ببرد. خون به درون مویرگ‌ها برمی‌گردد و زباله‌ها را به کیسه‌های هوایی تحویل می‌دهد. حالا هوای پر از دی‌اکسیدکربن برعکس مسیر ورودی را طی می‌کند: وارد برونشيول می‌شود، به نایچه‌ها و سپس به نای می‌رود و در آخر هم از طریق دهان و بینی از بدن خارج می‌شود. هوایی که از طریق بازدم از بدن بیرون می‌رود علاوه بر این‌‌که پر از زباله و دی‌اکسیدکربن است، گرم هم شده است. زیرا هوا در طول سفری که داخل بدن دارد، گرما را هم از داخل مسیرش برمی‌دارد. اگر موقع بازدم دستت را جلوی دهان و بینی‌ات بگیری، می‌توانی این گرما را احساس کنی.
اما با توجه به تمام حرکت‌هایی که موقع پر و خالی کردن ریه‌ها انجام می‌شود، چرا چیزی در آن‌ها گیر نمی‌کند؟ خوب، خوشبختانه ریه‌های ما با دو لایه‌ی مخصوص صیقلی به اسم پرده جَنب پوشیده شده است. این دو لايه توسط یک مایع از هم جدا شده‌اند که به‌ ريه ها اجازه می‌دهد هنگام عمل دم و بازدم به راحتی به اطراف حرکت کنند و نگذارند چیزی در ریه گیر کند.

ریه‌ها، ابزاری برای حرف زدن!

ریه‌ها علاوه بر این که برای نفس کشیدن مهم هستند، در حرف زدن هم به تو کمک می‌کنند. درست بالای نای (لوله‌ی تنفسی)، حنجره قرار دارد. داخل حنجره دو برآمدگی خیلی کوچک به اسم تارهای صوتی وجود دارد که با باز و بسته شدن خودشان صداها را تولید می‌کنند. وقتی که تو هوا را از ریه‌هایت بیرون می‌فرستی، این هوا از داخل نای و حنجره عبور می‌کند و خودش را به تارهای صوتی می‌رساند. اگر تارهای صوتی بسته باشند و هوا بین آن‌ها شناور شود، آن‌ها شروع به لرزیدن کرده و تولید صدا می‌کنند. مقدار هوایی که می‌توانی از ریه‌هایت بیرون بفرستی، معلوم می‌کند که بلندی صدا چه‌قدر است و تو تا چه مدت می‌توانی به تولید آن صدا ادامه دهی. برای آزمایش سعی کن اول یک نفس خیلی عمیق بکشی و بعد اسم تمام همکلاسی‌هایت را پشت سر هم بگویی، اسم چند نفرشان را می‌توانی بدون این که نفس بگیری بگویی؟ حالا سعی کن فریاد بزنی (البته جایی این آزمایش را انجام بده که برای کسی مزاحمت ایجاد نکنی!) یک فریاد بلند بکش و دقت کن که بعدش چه اتفاقی می‌افتد. فریاد کشیدن به مقدار زیادی هوا احتیاج دارد. بنابراین وقتی که فریاد زدی، نیاز داری تندتند و پشت‌سرهم نفس بکشی تا هوای لازم به داخل ریه‌هایت برگردد. هر نوع صدایی که از حنجره‌ات خارج می‌شود به خاطر یک شیوه‌ی تنفس خاص است. مثلاً وقتی که بریده‌بریده حرف می‌زنی، هوا را در بسته‌های کوچک از ریه‌ات خارج می‌کنی. وقتی که باد گلو (یا همان آروغ) می‌زنی، هوایی که داخل معده‌ات جمع شده با یک صدای بلند خارج می‌شود! وقتی که سکسکه می‌کنی، دلیلش این است که دیافراگم به شیوه‌ای غیرعادی حرکت می‌کند که باعث می‌شود هوا را ناگهان فرو بدهی و این هوا زمانی که تو آمادگیش را نداری، به تارهای صوتی برخورد می‌کند.

ریه‌هایت را دوست داشته باش

می‌دانی؟ ریه‌ها واقعاً کارشان درست است! آن‌ها یکی از حیاتی‌ترین کارهای بدن – یعنی نفس کشیدن- را برایت انجام می‌دهند. همچنین به تو کمک می‌کنند که با دوستانت حرف بزنی، در یک بازی هیجان‌انگیز فریاد بکشی، آواز بخوانی، بخندی، گریه کنی و یک عالمه کار دیگر انجام دهی. مهم‌تر از همه این که تو لازم نیست راجع به هیچ کدام از این کارها فکر کنی!
با توجه به این همه کار مهم، هر آدم باهوشی (مثل تو) می‌فهمد که باید خیلی خوب از ریه‌هایش مراقبت کند. بهترین راه برای سالم و صورتی‌رنگ نگه داشتن ریه‌ها این است که "سیگار نکشی". خوب معلوم است که هیچ کودکی سیگار نمی‌کشد! این حرف را باید به بزرگ‌ترهایت بزنی و به آن‌ها یادآوری کنی که سیگار برای تمام اعضای بدن ضرر دارد، اما ریه‌ها به طرز خاصی از سیگار متنفرند. دود سیگار به مژک‌های داخل نای آسیب می‌رساند و آن‌ها دیگر نمی‌توانند به خوبی حرکت کرده و گردو غبار و آلودگی‌های دیگر را از ریه‌ها دور کنند. همچنین سیگار به آلوئول هم آسیب می‌زند، زیرا مواد شیمیایی موجود در دود سیگار می‌تواند دیواره‌های حساس آلوئول را خراب کند و باعث شود که شخص سیگاری سخت‌تر نفس بکشد. اما این همه‌ی ماجرا نیست، دود سیگار می‌تواند سلول‌های سالم ریه را از بین ببرد و آن‌ها را با سلول‌های سرطانی جایگزین کند. ریه‌ها به طور طبیعی محکم و قوی هستند، اما اگر کسی به کشیدن سیگار عادت کند ریه‌هایش خیلی راحت آسیب می‌بینند و ترمیم آن‌ها یا خیلی سخت خواهد بود یا حتي غیرممکن.
اگر در آزمایشگاه مدرسه یا هرجای دیگری با مواد شیمیایی سروکار داری، حتماً از ماسک مخصوص استفاده کن تا گازهای شیمیایی وارد ریه‌هایت نشوند.
کار دیگری که می‌توانی برای نشان دادن محبت خودت به ریه‌ها انجام دهی، ورزش کردن است. ورزش و تمرینات بدنی برای تمام اعضای بدن مفید هستند، مخصوصاً برای قلب و ریه‌ها. موقعی که تو داری یک ورزش قدرتی (مثل دوچرخه‌سواری، دویدن و شنا) انجام می‌دهی، ریه‌هایت به هوای بیشتری احتیاج پیدا می‌کنند تا بتوانند اکسیژن لازم را به سلول‌ها برسانند. بنابراین تو عمیق‌تر نفس می‌کشی و هوای بیشتری را به داخل ریه‌هایت می‌فرستی. این‌طوری ریه‌هایت قوی‌تر می‌شوند و بهتر می‌توانند هوای مورد نیاز بدن را تأمین کنند.
پس یادمان باشد، از ریه‌هایمان مواظبت کنیم و آن‌ها را سالم نگه داریم تا آن‌ها هم ما را زنده نگه دارند!